NADZOM SAPU JAGAT
NERANGAKE DALAN NGASILAKE ILMU KANG MANFAAT
DENING :
K.H.ACHMAD MUCHDZIR ACHSAN ZAINI ARIFIN
DI TULIS ULANG OLEH : MOHAMAD MAKMUN, S. Ag
JILID :   1
JL. BANYU PANAS,  PAGER GUNUNG, CIPARI, CILACAP, JAWA TENGAH, INDONESIA. 
2010 – 2011
الرّحِيْمِ    الرَّحْمٰنِ     اللهِ  بِسْمِ
Muji ing Alloh kang wis paring kaunggulan
Ing    putra    wayah   Nabi   Adam kabehan
Ngungkuli kabeh alam makhluke Pangeran
Sebab   duweni    ilmu     lan   pengamalan
Nuli  ing  Gusti   Nabi  Rohmat   lan   Salam
Katur Gustine wong    Arab lan wong Ajam
Lan keluarga,  sahabat  kang mimpin Islam
Sumber Ilmu lan hikmah      lan dadi imam
Wus kanyata   iki   zaman       pirang-pirang
Santri ngaji  nanging  ingkang   alim kurang
Ingkang     ‘alim   manfaat   ilmune      ilang
Ngamalake   lan   nggelar   uga    terhalang
Sebab akeh kang  padha   ninggal     dalane
Lan       ora    netepi     ing       persyaratane
Wong  kang  salah   dalan   sasar     tujuane
Ora  bisa   hasil     marang       apa     sejane
Mula    ingsun    kersa     atur     keterangan
Dalane  ngudi    ilmu    ing    para     ikhwan
Mundhute        kitab     kang           anggitan
Lan saka guru     kang   rupa    pengendikan
Lan  ingsun  ngarep-ngarep   di  dongakake
Muga kagolong wong kang   di selametake
Ulih    beja   ing  dina     qiyamat     mangke
Ing     Suwargane      Alloh          di lebokake
Bab Nerangake Mulyane  Lan Keutamane Ilmu
Gusti    Nabi   wus     terang  pengendikane
Murih     ing   Ilmu  iku     banget    fardlune
Tumrap  wong   Islam    lanang  lan  wadon
wiwit   nang    bandhulan    tumeka matine
Ora       kabeh      ilmu       dadi     kewajiban
Mung   wajib   ilmu  kang ngamale padinan
Kang   luwih     utama    ilmu    pengamalan
Utamane      ngamal  njaga     ing   kahanan
Wajib ing wong    Islam    murih ing ilmune
perkara  kang  dumadi   saben       wektune
Kewajiban Sholat   wajib   nduweni ilmune
Sekira       nyukupi       nekani          fardlune
Lan    wajib   ngerteni    kabeh     kewajiban
Kaya     zakat    lan    haji    yen    kewajiban
Uga    ngerteni     dol     tinuku     dagangan
Lamon wong    mau dagang  lan bebakulan
Syeih Muhamad bin  Hasan  nampa aturan
Ing bab  Zuhud supaya  nganggit karangan
Ngendikane ingsun wus nganggit karangan
Kitab     ingkang     nerangake     bebakulan
Wong    zuhud iku    ngreksa  dol  tinukune
Saka   harom   lan   subhat   lan sepadhane
Lan    ngreksa   ing    mu’amalah        liyane
Lan pekerjaan    kang   dadi    tanggungane
Lan   wajib    ngerteni     ing    tingkahe   ati
Kaya      tawakal,   taubat,  eling    ing    pati
Taqwa, ridlo, lan   nrima     pandume Gusti
Supaya        sempurna       ulihe      ngabekti
Ilmu      iku    ora      mamang     kamulyane
Dadi     beda   menungsa    saka      kewane
Sebab ilmu   Gusti     Alloh     paring unggul
Marang kanjeng Nabi Adam  kang Pinunjul
Malaikat      padha    didhawuhi      nungkul
Ing Nabi Adam    nuli    padha    temungkul
Mulyane   Ilmu     krana     dadi      lantaran
Menungsa bisa taqwa marang     pengeran
Sebab   taqwa  menungsa ulih     kamulyan
Mungguhe Alloh     lan    ulih    kajembaran
Mula     wong    Islam    padha   ngajiya sira
Amarga       ilmu      iku           pepaes       ira
Uga        dadi       kautaman      awak        ira
Lan        dadi   tenger   sifat     pinuji      nira
Saben   dina   ilmu    nira     kudu     tambah
Sore, wengi, ngaji esuk    nang    Madrasah
Ngajiya      Fiqih       supaya      ora      getun
Fiqih      iku    lewih      baguse      penuntun
Marang     kebagusan     uga    taqwa nipun
Sarta    adil      lan         jejeg        tujuanipun
Dadi   tenger kang      bisa    aweh  pituduh
Marang dalan bener kang aweh   pitudhuh
Uga dadi benteng kang kuwat  lan    kukuh
Kang   ngelindhungi  saka  kabeh pekewuh
Wong     ‘alim    fiqih  siji   kang   persifatan
Wirangi   iku    mesthi     lewih        manfaat
Ngalahake     ing      sandupayane    Syaitan
Ngungkuli    wong    ahli  ‘ ibadah   ewonan
Ngerteni      ing    akhlaq    uga    kewajiban
Kaya loman, medhit, kendel   lan     jerihan
Lan   gumedhe uga     ngasorake    badhan
Wirangi,  boros     lan     gawe     kerupekan
Kabeh     mau    yen     ora     ana      ilmune
Halal        harame     ora      ana        bedane
Kaya    asor       lan    andhap       asor  atine
Halal  harame       kudu     ngerti      bedane
Dene  ngerteni    tingkah    kang  tumibane
kadhangkala  kaya  ngrumat  wong matine
Iku           di hukumi       kifayah       fardlune
Yen wis ana   kang tandang gugur fardlune
Mula wajib     tumrap      para      penguasa
Prentah    marang   sebagian    ahli      desa
Nandangi  fardlu    kifayah   kanthi     peksa
Supaya       kabeh     ora     ketiban       dosa
Ngerteni tingkah kang   wis    dadi pedinan
Iku    tingkatane  padha     karo      mangan
Ingkang kadhang kala    kaya    pengobatan
Cukup     di tandangi      dening    sebagiyan
Ilmu      Nujum     penyakit    perumpamane
Ingkang  kanggo    nolak   pesthen   tujuane
Ora        manfa’ati       marang       agamane
Malah-malah    bisa   ngrusak    ing   Imane
Ngaji     Ilmu     Nujum    iku        ora     halal
Sebab Aqidah Islame bisa uwal (ical, ilang )
Nolak    ing    taqdire     Alloh    iku    mohal
Mula wajib  padha   ndonga   lan    tawakal
Dhepe-dhepe sarta dzikir    ing     Pengeran
Ngakehake   shodaqoh  lan     maca  Qur’an
Mugi   Gusti    Alloh    paring       kewarasan
Lan       dosane     bisa     ulih    pangapuran
Lan saka    bebaya     ulih      perlindhungan
Sebab      doa      ora        bakal     kapitunan
Yen       bilahi      teka     ulih    kaenthengan
Bisa sabar  lan   ngarep-ngarep     ganjaran
Beda karo   Ilmu Falaq     kang      manfa’at
Ing    agama  kanggo    ngaweruhi       kiblat
Lan kanggo   ngaweruhi   wektune    Sholat
Hukume   wenang    Ulama  wis     mufakat
Hukume     ngaji     ilmu      obat   -   obatan
Wnang sebab mung  kanggo  dadi lantaran
Nabi       uga     nindakake         pengobatan
Tindakan     Nabi      kena      dadi   panutan
Ilmu     iku      mung     ana     loro  wernane 
Siji Fiqih   kanggo     ngatur           agamane
Ping  pindho     ilmu    kedhokteran    arane
Kanggo        ngatur     kesehatane      badan
Liyane  kang    loro     duwe   kedhudhukan
Mung   minangka   sangune  obrol-obrolan
Wektu ketemu kanca nang    perkumpulan
Supayane       betah      ulihe        lenggahan
Ingkang        diarani    ilmu     pelanggerane
Yaiku     sifat      kang    madhangi        atine
Wongkang kpanggonan gampang elingane
Weruh     barang    kang    dadi pepurihane
Fiqih     iku    ingkang     aweh    keterangan
Hukum ingkang nganggo     dalil   perincian
Ingkang     hubungan    karo   amale  badan
Kaya Sholat,  wudlu, lan    hukume    adzan
Fiqih   iku    ngerti     barang kang manfa’at
Ing awake lan barang kang gawe    melarat
Supaya      amale     bisa      dadi           ta’at
Tujuane   slamet       dunya   lan       akhirat
Ora        kepencut        nikmate      kauripan
Ingkang      ninggal        tujuan ke akhiratan
Fiqih,    ilmu    kang    narik     kemaslahatan
Fiqih,  ilmu    kang    nolak      kemafsadatan
( keruskan )
Kamulyane      ilmu    iku     ora    mamang
Dalil  Qur’an,  dalil   Hadits   pirang-pirang
Nanging kudu di amal    aja    gemampang
Kang Supaya     manfangate     ora     ilang
NIATE BELAJAR
Lamon  arep    ngaji    siro    kudu        niat
Ngaji   murih    ilmu syara’    kanggo    taat
Niat     iku    dadi    pokok     ingkang    kuat
ingkang     ngasilake    ganjaran      akhirat
Wus   ngendika  kanjeng Nabi kabeh   amal
Sah   orane    saka    niat         ora          uwal
Ganjarane   wongkang   padha  duwe amal
Mung   ningali   niate           ulihe      ngamal
Akeh   amal   rupa    dunya,    sebab      niat
Kang     bagus    bisa    dadi   amal    akhirat
Akeh   amal    kang    rupa   amal      akhirat 
Dadi   dunya  mung   sebab   alane        niat
Wajib    niat    murih    ridlone      Pengeran
Sertane    kanggo      ngilangi   kebodhohan
Kanggo   awake   dhewek   lan para ikhwan
Kang   esih padha  nduweni     kebodhohan
Uga      niat        nguripake              agamane
Sebab     uripe     kudu   nganggo      ilmune
Zuhud    lan    taqwa   tanpa    ana    ilmune
Ora   sah   menurut    hukum         agamane
Rusak   gedhean   wong alim kang gegabah
Lewih   gedhe   wong  bodho    ahli  ibadah
Loro    -    lorone    karone    dadi        fitnah
Yen   kanggo    panutan    Islam dadi lemah
Uga   niate   itung   –  itung            syukuran
Ing    nikmate    akal    lan    warase   badan
Aja    niat    kanggo    golek          kesuyudan
Aja  niat   kanggo   golek sandhang pangan
Aja   niat    kanggo   golek      kedhudhukan
Ing ngarsane wongkang  duwe   pemerintahan
Sebab    ilmu    lewih    duwe       keluhuran
Lan   duwe  kamulyan     ngungkuli kabehan
Wong kang    nemu   rasa   enake     ilmune
Ora        ketarik              ke’ enakan     liyane
Wong        kang    ulihe  ngaji murih ridlone
Alloh, Insya   Alloh   selamet         agamane
Wong    kang   tujuane golek kedhudhukan
Tanpa    tujuan    akhirat    babar         pisan
Cilaka        yen        ora     bisa       keturutan
Sebab      dunya     lan      akhirate kelangan
Kejaba   yen     kedhudhukane      sekedhar
Kanggo    amar   ma’ruf   lan nahi mungkar
Agama   supaya   kuat         lan        sumiyar
Tujuan             akhirate        ora         kesasar
Tujuan     dunya    iku     perkara            asor
Wongkang   branta   ing dunya mentale ngolor
Pawakane   Logag - logog   telawar-telowor
Bingung ngetan   ngulon, ngidul lan ngalor
Aja ngarep - ngarep      pewehe wong liyan
Minangka   ngreksa   marang  ajine badan
Sebab    ahli     Ilmu      duwe      keluhuran
yen    tujuane     mung    ridlone   Pengeran
Nanging sira   kudu    gelem    andhap asor
Wong   kang      takabur  iku      ajine  asor
Ananging       ati    nira      ora   kena   asor
Ngasor tingkahe wong taqwa ing Pangeran
Dadi     bisa  munggah   marang kaluhuran
Ngujube     wong   bodho dadi  gegumunan
Beja apa        cilaka   mbesuk     pungkasan
Kepiye    mengko yen  umur  sampun telas
Mengko    yen wus di topengi kapuk kapas
Ora ngerti      apa   kandhas   apa  mentas
Mula     takabur mung Pangeran kang pas
Dene   wongngallim kang agamane gagah
Iku     supaya       ilmune    ora      rendhah
Manut   ngendikane    Imam  Abu Hanifah
Nganggoha Serban kang gedhe karo jubah
Tumrap guru   kang tugase nang madrasah 
Lan wong kang duwe tugas mutusi masalah
Kang nyambut gawe ana bidhang mu’amalah
Supayane         wibawane         ora     kalah
BAB MILIH ILMU, GURU, LAN KANCA  
Wong ngaji iku    kudu duwe pilihan
Ilmu ingkang wajib  kanggo kebutuhan
Ngamalake   agamane   kang padinan
Nuli kang  dibutuhake  cathet-cathetan
Wajib  ndhinginake Ilmu ke imanan
Supaya   bisa    ma’rifat ing Pangeran
Ingkang hasil saka dasar dalil burhan
Dadi Imane ora mung manut-manutan
Wong kang Imane taqlid hukume dosa
Sebab tinggal ngalap dalil kang sentosa
Marang  hukum   ngakal telu kudu bisa
Wajib, Ja’iz      Mustahil tetep kareksa
Kudu milih ilmu        asal ingkang kuna
Dudu ilmu anyar inglkang werna-werna
Ilmu    dhebat,     parapadu     ora kena
Mundhak musuhan marakake sembrana
Belajar     ilmu    umum     ora dilarang
Asal  saka agamane    ora nyimpang
Supaya maslahahe alam berkembang
Lamon ninggal agamane ora wenang
Para   padu ngedohake   kepahaman
Ati     peteng   nukulake       karesahan
Lan    umure   siya-siya     dadi korban
Uga    dadi   tengere   dina pungkasan
Milih guru   kang luwih akeh Ilmune
Lamon  padha  kang luwih akeh yuswane
Kang    sabar, aris kang gedhe wibawane
Supaya  luwih    tumanceb     wulangane
Lunga ngaji      aja     tinggal  musyawaroh  
Karo wong kang padha taqwa marang Alloh
Ora getun wong kang gelem musyawaroh
Ora      bakal  rugi    wong kang Istikharoh
Yen      ora   cocog    aja   kesusu  pindhah
Santri anyar   durung mumpuni masalah
Paling sethithik  rong sasi tembe genah
Aja     kesusu         nulayani    masalah
Yen wis       mantep  atine kena ngawiti
Ngaji     lan    gurune    aja gonta-ganti
Supaya   barokah         ilmune manfa’ati
Sabar, mantep   iku    pokok kang wigati
Kabeh    manungsa    kepengin keluhuran
Nanging langka kang nduweni kemanfaatan
Mula   akeh      seja     ora        keturutan
Sebab   ora     dibarengi         kesabaran
Ngaji kitab wulangan guru setunggal
Yen durung katam ora kena ditinggal
Fanne ilmu siji uga kudu nganti apal
Aja kesusu   ganti fan ingkang enggal
Ana ing podok   sira kudu sing mantep
Bisa    istiqomah   lan  ngajine tetep
Aja ngolah-nglih mung   nuruti karep
Supaya    padhange      ati   ora sirep
Ngolah-ngalih ngelarakake ing gurune
Ngolah-ngalih kakehan mbuwang wektune
Ngolah-ngalih mborosake ing sangune
Uga    ngurangi    manfa’ate    ilmune
Dadi santri    kudu padha bisa      nahan
Hawa lan nafsu kang ngajak kesenangan
Lafal    hawa   iku   maknane kehinaan
Tujuane     arep      gawe   kerusakan
Santri kudu tabah ngadhepi kangelan 
Anggepen     yen    kangelan   iku ujian
Wong kang      arep   ngasilake tujuan
Kudu tabah      wani ngdhepi cobaan
Nem syarat merkoleh ilmu kudu awas
Branta, sabar, ana sangune lan cerdas
Gurune   ahli     pituduh ingkang luas
Nomer      neneme zamane kudu lawas
Miliha ing kanca kang mempeng ngajine
Kang wirangi kang jejeg perwatekane
Ingkang ngudi-ngudi paham ing ilmune
Supayane     sira            ketarik       atine
Aja kekancan karo wong kang sungkanan
Ahli anggur-angguran, sugih omongan
kang ahli fitnah lan gawe kerusakan
Supayane     sira    ora     ketularan
Yen durung ngerti takona ing kancane
Sebab   kanca      mau    dadi panutane
Lamon bagus    kancanana hubungane
Lamon    ala   tinggale    kekancanane
Wong kang Sholih bisa ala mung jalaran
Campur wong kang ala sebab ketularan
Kaya geni kang karo awu campuran
Dadi    sirep lan    dadi    awu    kabeyan
Kanca   ingkang     ala   iku   luwih ala
Luwih akeh      bahayane    timbang ula
Kekancan wong bagus senajan sedhela
Ngajak  ing     suargane    Alloh Ta’ala
Sejarahe     Bumi          ningali   asmane 
Kahanane manungsa     sebab kancane
Tiru – tiniru       kabeh          kelakuane
Conton lan cinonton karo lingkungane
BAB NGEGUNGAKE ILMU
Ngaji    ora    bakal hasil tujuane
Lan ora     bakal manfa’ati Ilmune
Kejaba kudu     ngagungake ilmune
Ngegungake ahli ilmu lan gurune
Wong duwe tujuan   ora kaleksanan
Kejaba ngagungake marang tujuan
Ora bakal gagal kang dadi tujuan
Kejaba ngagungake ketinggalan
Ngagungake luwih bagus timbang ta’at
Manungsa ora kafir sebab maksiyat
Iblis   ora     ngagungake   dadi oncat
Saka        suarga   lan   imane di pecat
Sira wajib ngagungake wong kang mulang
Senajan    sahuruf    aja digemampang
Ngawulani   ing   guru   kudu tumandang
Yen wis nampa dhawuh ora kena nyimpang
Wong kang mulang sira ing ilmu agama
Tingkatane iku padha karo rama / bapak
Kabeh anak wajib bekti marang rama
Uga marang guru kang mulang agama
Mulyakake ing guru katut puterane
Lan ahli dalem kang ana hubungane
Karo    nasabe   uga    karo  ilmune
Sarta wong kang keparek karo gurune
Lumaku ing ngarep guru aja wani
Nglungguhi palenggahane ora wani
Ora    guneman   yen   ora di ijini
Ora matur ing perkara kang mboseni
Murih ridlone lan ngedohi bendune
Patuh marang kabeh dhawuhe gurune
Ora pareng nyanga ala ing  gurune
Senajan    sira    ora  cocog ing atine
Mulyakake   guru   manfa’at ilmune
Ngumur barokah mulyakake wong tuwane
Kabeh   mau     kudu   di alap do’ane
Ora kena    ditinggal    salah sijine
Guru iku   mulasara        ruhanine
Wong tuwa kang mulasara jasmanine
Beban rohani nganti ba’da matine
Beban jasmani mung nganti tekan patine
Penyakite   ati guru       kang nambani
Penyakite badan dokter kang nangani
Kabeh       nasehate     guru    dilakoni
Marang  larangane   aja   wani-wani
Lamon sira mulyakake wong kang ngaji
Lan aweh bantuan kang regane pengaji
Marang guru lan marang santri kang ngaji
Insya      Alloh   turunane    pinter ngaji
Yen arep ngaji, wudlu  tata kramane
Kanggo bekal  kitabe       lankorasane
Wudlu iku   madhangake  ing rahine
Ilmu   iku   madhangake   ing atine
Sira kudu tata krama marang kitab
Aja nylonjorake samparan marang kitab
Aja ana  barang   sa ndhuwure kitab
Kitab tafsir ndhuwur tumpukane kitab
Nyatheti  ilmu    kang bagus tulisane
Aja lembut mundhak getun wekasane
Aja     nulisi    pinggire       korasane
Supaya   ora   mboseni pandhangane
Lan aja nulisi   nganggo tinta abang
Para Ulama kuna padha menentang
Nuli kudu asih marang wong kang mulang
Uga marang kanca lan kabeh rowang
Kudu ngrungokake ing ilmu lan hikmah
Najan ping ewon krungu siji masalah
Wong kang ba’da ping sewu ta’dzime owah
Dudu ahli ilmu, dudu ahli hikmah
Santri aja milih ilmu sa kersane
Amarga durung anapengalamane
Guru luwih ngerti ing ilmu kang akur
Karo wateke santri lan bisa ngatur
Pilihane mesthi tepat ora ngawur
Marang pikirane santri bisa ngukur
Ulama kuna kang manfa’at ilmune
Wektu ngaji padha ndherek ing gurune
Ora milih ilmu   nganggo panemune
Lan ora ngaji         ilmu sa ketemune
Ing ngarsane guru aja kepareken
Wektune          ngaji   uga ora kadohen
Supaya     atine     bisa ngagungaken
Guru lan cetha   olehe ngrungokaken
Santri kudu ninggal pakerti kang awon
Kang mungguh maknane di anggep segawon
Malaikat     ora    kersa melu manggon
ing papan kang duwe gambar lan segawon
Tingkahe     santri ora kena takabur
Kudu netepi       pakerti ingkang luhur
Banyu ora mili ing lemah kang dhuwur
Ilmu ora manggon ing ati kang takabur
BAB NEMEN-NEMENI, NETEPI LAN CITA-CITA
Sebab mempeng hasile ilmu kang luhur
Wong kang luhur tanpa mempeng ora luhur
Akeh wong rendhahan ingkang dadi luhur
Akeh wong nasabe gedhe dadi lebur
Sa liyane mempeng  telaten dadi syarat
Pantang mundur dibarengi seja kuat
Wong kang mempeng lan ngajine ora telat
Insya Alloh hasil ilmu kang manfa’at
hasile ilmu kang dadi tujuane
Iku diukur menurut kangelane
Santrine lan gurune lan wong tuane
Padha tlatene lan padha tujuane
Lakon kang adoh sebab nemen-nemeni
Dadi gampang ora angel ditekani
Dhodhog-dhodhog lawang nutup ditelateni
Suwe-suwe mbukak bisa dileboni
Paling susah wong kang duwe seja luhur
Ma’isyahe rupek sejane terbentur
Akeh wong pinter penguripane kabur
Akeh wong bodho malah uripe makmur
Wong kang sempurna akale kinalingan
Apa maneh ilmu bisa keturutan
Wong kang bisa ngrampungake tujuane
Dadi cacad yen ora tutug sejane
Sebab leren ing tengah perjalanane
Mula kudu ngaji tekan khatame
Melek wektu mbengi sira kudu tabah
Ngadhepi kangelan uga kudu tabah
Sebab wengi ana wektu mustajabah
Lan ana ing wengi temurune barokah
Golek Inten ing segara kudu njegur
Melek wengi wong kang tujuane luhur
Di barengi karo seja ingkang luhur
Keluhuran sebab melek wektu Sahur
Kula melek ndalu sampun kabiyasaan
Kawula namung murih karidloan Tuan
Hasil Ilmu kula     nyuwun pitulungan
 Mugi dumugi       katoge kaluhuran
Tanpa melek wengi murih kaluhuran
Umur siya-siya    mohal ketekanan
Mula wengi kudu dadiya tumpakan
Angan-angan Insya Alloh keturutan
Bisane melek kudu ngurangi pangan
Paribasan mangan longan turu longan
Wong kang melek wengi oleh kebungahan
Penggalihe ana ing wektune awan
Wulangane kudu dibolan-baleni
Lan di deres ingkang ajeg ditelateni
Lafadz ingkang angel kudu dimaknani 
Supaya gampang olehe di ngerteni
Mumpung enom kudu dadi kesempatan
Wong iku ora enom terus-terusan
Yen wis tuwa tandang ngaji mesthi sungkan
Sebab wus ketungkul mikir kebutuhan
Nanging olehe mempeng aja pol-polan
Aja nganti gawe rekasane badan
Cukup telaten senajan alon-alonan
Ora putus ngajine ing tengah dalan
Wong ngaji kudu dhuwur cita-citane
Kepengin dadi wong kang akeh Ilmune
Sebab   ngaji   iku   ana   tujuane
Bisa mulang, ngurip-ngurip agamane
Ora asal ngaji kanggo patut-patut
Ora asal ngaji mung jalaran katut
Ora mung supaya akeh wong kang manut
Ora    supaya   akeh perawan kepencut
Pangkal    ‘Alim     iku cita-cita luhur
Dibarengi mempeng telaten kang teratur
Nganggo    cita-cita       ati     bisa mabur
Nganggo sewiwi manuk  mabure dhuwur
Raja Dzul Qornain nalikane rembugan
Arep    nguwasani  jagat   Kulon-Wetan
Musyawarah nukulake     kesimpulan
Tujuan    Akhirat aja ketinggalan
Yen sejane apal ing kabeh wulangan
Insya Alloh bakal apal rong pertigan
Selagine mempeng ora ketinggalan
Geneya  perkara liya ora keselan
Ora ngundur-ngundur lan ora sungkanan
Wong kang sungkanan ora duwe bagiyan
Sa liyane getun lan kaling-kalingan
Saka cita-cita kang dadi harapan
Akeh wirang, apes, getun sebangsane
Lan kang thukul saka sungkan jalarane
Sungkan  sebab ora eling tujuane
Ora mikir yen Ilmu agung regane  
Ilmu   iku     manfa’at  tekan akhirat
Bandha iku lebur yen dunya Qiyamat
ilmu bagiyane wong ahli akhirat
Dunya bagiyane wong tinggal akhirat
Wong duwe ilmu tetep duwe sebutan
Senajan jasade ana ing kuburan
Ahli     ilmu    urip tanpa wekasan
Senajan   seda   isih dadi goletan
Ahli Ilmu sugeng lan sedane padha
Lan    manfa’ate ilmune uga padha
Urip      tanpa ilmu karo mati padha
Ing     akhirat panggonane ora padha
Wong ahli  ilmu langgeng kaluhurane
Wong bodho yen mati ilang sebutane
Ahli ilmu tumpuk undhung kamulyaane
yen      wus   seda ora entek warisane
Ilmu iku padhang lan  dadi pitulung
Wong bodho saben dina atine bingung
Luhure ilmu kaya pucuke gunung
Bisa nyelametake ing wong kang berlindung
Wong  ahli      ilmu bakal aweh syafa’at
Marang wong kang dosa mbesuk ing akhirat
Supaya     saka     siksane     bisa oncat
Oleh ijine Alloh kang paring Rokhmat
Ilmu iku peparing ingkang mumpuni
Ilmu iku nikmat kang paling nyumponi
Peparing liya ora ana kang madhani
Sebab kabeh amal butuhdi ilmoni
yen nikmate dunya sira ketinggalan
Nanging ilmunensira ora kepotan
Cukup sira ngeremake paningalan
Sebab ilmu luwih baguse paringan
Yen ilmu-ilmu kanggo onjon-onjonan
Ilmu  Fiqih   paling duwe kautaman
Wangi-wangian Kasturi paling pilihan 
Alap-alap, manuk tan ana bandhingan
Akehe    riyak marakake sungkanan
Riyak    kedadeyane saka minuman
Akehe nginum sebab akehe mangan
Mulane Santri kudu ngurangi pangan
Mangan roti garing sarta siwakan
Bisa nyuda riyak nambah kacerdasan
Ngurangi pangane dadi kesehatan
Sarta     bisa rumeksa saka larangan
Lan Siwakan uga nambahi kacerdasan
Kanggo ngelakoni Sholat lan maca Qur’an
Uga dadi nambahi Fasehe lisan
Sarta dadi nggampangake ing apalan
Dadi wirangi wong kang ngurangi pangan
Sarta bisa milihake marang liyan
Akeh banget cela, ina, lan cacadan
Kang timbul saka rosa olehe mangan
Telu nibakake Alloh ing bendune
Nomer sijine wong kang rosa mangane
Nomer lorone wong kang kumed bandhane
Nomer telu wong kang takabur atine
Wong kang rosa mangan penyakite gampang
Atine kedhul       kacerdasane ilang
Pawakane     nyengiti ajine kurang
Ngrusakake bandha ingkang pirang-pirang
Mangan kewaregen iku mbebayani
marang jasmanine uga marang rohanine
Ana     ing   akhirat      siksane nekani
Mulane   sira    aja padha ngelakoni
Kejaba mangan sahur   kanggo tujuan
Nguwatake    puasa   wulan Romadlon
Utawa     supaya    dadi        kekuwatan
Nyambut gawe kang abot terus-terusan
Supayane    bisa    sethithik    mangane
Mangannana panganan kang ana lengane
Ndhinginake      kang   luwih enak rasane
Lan aja        ngenteni   keluwen wektune 
Bersambung ... di jilid 2