NADZOM SAPU JAGAT
NERANGAKE DALAN NGASILAKE ILMU KANG MANFAAT
DENING :
K.H.ACHMAD MUCHDZIR ACHSAN ZAINI ARIFIN
DI TULIS ULANG OLEH : MOHAMAD MAKMUN, S. Ag
JILID : 1
JL. BANYU PANAS, PAGER GUNUNG, CIPARI, CILACAP, JAWA TENGAH, INDONESIA.
2010 – 2011
الرّحِيْمِ الرَّحْمٰنِ اللهِ بِسْمِ
Muji ing Alloh kang wis paring kaunggulan
Ing putra wayah Nabi Adam kabehan
Ngungkuli kabeh alam makhluke Pangeran
Sebab duweni ilmu lan pengamalan
Nuli ing Gusti Nabi Rohmat lan Salam
Katur Gustine wong Arab lan wong Ajam
Lan keluarga, sahabat kang mimpin Islam
Sumber Ilmu lan hikmah lan dadi imam
Wus kanyata iki zaman pirang-pirang
Santri ngaji nanging ingkang alim kurang
Ingkang ‘alim manfaat ilmune ilang
Ngamalake lan nggelar uga terhalang
Sebab akeh kang padha ninggal dalane
Lan ora netepi ing persyaratane
Wong kang salah dalan sasar tujuane
Ora bisa hasil marang apa sejane
Mula ingsun kersa atur keterangan
Dalane ngudi ilmu ing para ikhwan
Mundhute kitab kang anggitan
Lan saka guru kang rupa pengendikan
Lan ingsun ngarep-ngarep di dongakake
Muga kagolong wong kang di selametake
Ulih beja ing dina qiyamat mangke
Ing Suwargane Alloh di lebokake
Bab Nerangake Mulyane Lan Keutamane Ilmu
Gusti Nabi wus terang pengendikane
Murih ing Ilmu iku banget fardlune
Tumrap wong Islam lanang lan wadon
wiwit nang bandhulan tumeka matine
Ora kabeh ilmu dadi kewajiban
Mung wajib ilmu kang ngamale padinan
Kang luwih utama ilmu pengamalan
Utamane ngamal njaga ing kahanan
Wajib ing wong Islam murih ing ilmune
perkara kang dumadi saben wektune
Kewajiban Sholat wajib nduweni ilmune
Sekira nyukupi nekani fardlune
Lan wajib ngerteni kabeh kewajiban
Kaya zakat lan haji yen kewajiban
Uga ngerteni dol tinuku dagangan
Lamon wong mau dagang lan bebakulan
Syeih Muhamad bin Hasan nampa aturan
Ing bab Zuhud supaya nganggit karangan
Ngendikane ingsun wus nganggit karangan
Kitab ingkang nerangake bebakulan
Wong zuhud iku ngreksa dol tinukune
Saka harom lan subhat lan sepadhane
Lan ngreksa ing mu’amalah liyane
Lan pekerjaan kang dadi tanggungane
Lan wajib ngerteni ing tingkahe ati
Kaya tawakal, taubat, eling ing pati
Taqwa, ridlo, lan nrima pandume Gusti
Supaya sempurna ulihe ngabekti
Ilmu iku ora mamang kamulyane
Dadi beda menungsa saka kewane
Sebab ilmu Gusti Alloh paring unggul
Marang kanjeng Nabi Adam kang Pinunjul
Malaikat padha didhawuhi nungkul
Ing Nabi Adam nuli padha temungkul
Mulyane Ilmu krana dadi lantaran
Menungsa bisa taqwa marang pengeran
Sebab taqwa menungsa ulih kamulyan
Mungguhe Alloh lan ulih kajembaran
Mula wong Islam padha ngajiya sira
Amarga ilmu iku pepaes ira
Uga dadi kautaman awak ira
Lan dadi tenger sifat pinuji nira
Saben dina ilmu nira kudu tambah
Sore, wengi, ngaji esuk nang Madrasah
Ngajiya Fiqih supaya ora getun
Fiqih iku lewih baguse penuntun
Marang kebagusan uga taqwa nipun
Sarta adil lan jejeg tujuanipun
Dadi tenger kang bisa aweh pituduh
Marang dalan bener kang aweh pitudhuh
Uga dadi benteng kang kuwat lan kukuh
Kang ngelindhungi saka kabeh pekewuh
Wong ‘alim fiqih siji kang persifatan
Wirangi iku mesthi lewih manfaat
Ngalahake ing sandupayane Syaitan
Ngungkuli wong ahli ‘ ibadah ewonan
Ngerteni ing akhlaq uga kewajiban
Kaya loman, medhit, kendel lan jerihan
Lan gumedhe uga ngasorake badhan
Wirangi, boros lan gawe kerupekan
Kabeh mau yen ora ana ilmune
Halal harame ora ana bedane
Kaya asor lan andhap asor atine
Halal harame kudu ngerti bedane
Dene ngerteni tingkah kang tumibane
kadhangkala kaya ngrumat wong matine
Iku di hukumi kifayah fardlune
Yen wis ana kang tandang gugur fardlune
Mula wajib tumrap para penguasa
Prentah marang sebagian ahli desa
Nandangi fardlu kifayah kanthi peksa
Supaya kabeh ora ketiban dosa
Ngerteni tingkah kang wis dadi pedinan
Iku tingkatane padha karo mangan
Ingkang kadhang kala kaya pengobatan
Cukup di tandangi dening sebagiyan
Ilmu Nujum penyakit perumpamane
Ingkang kanggo nolak pesthen tujuane
Ora manfa’ati marang agamane
Malah-malah bisa ngrusak ing Imane
Ngaji Ilmu Nujum iku ora halal
Sebab Aqidah Islame bisa uwal (ical, ilang )
Nolak ing taqdire Alloh iku mohal
Mula wajib padha ndonga lan tawakal
Dhepe-dhepe sarta dzikir ing Pengeran
Ngakehake shodaqoh lan maca Qur’an
Mugi Gusti Alloh paring kewarasan
Lan dosane bisa ulih pangapuran
Lan saka bebaya ulih perlindhungan
Sebab doa ora bakal kapitunan
Yen bilahi teka ulih kaenthengan
Bisa sabar lan ngarep-ngarep ganjaran
Beda karo Ilmu Falaq kang manfa’at
Ing agama kanggo ngaweruhi kiblat
Lan kanggo ngaweruhi wektune Sholat
Hukume wenang Ulama wis mufakat
Hukume ngaji ilmu obat - obatan
Wnang sebab mung kanggo dadi lantaran
Nabi uga nindakake pengobatan
Tindakan Nabi kena dadi panutan
Ilmu iku mung ana loro wernane
Siji Fiqih kanggo ngatur agamane
Ping pindho ilmu kedhokteran arane
Kanggo ngatur kesehatane badan
Liyane kang loro duwe kedhudhukan
Mung minangka sangune obrol-obrolan
Wektu ketemu kanca nang perkumpulan
Supayane betah ulihe lenggahan
Ingkang diarani ilmu pelanggerane
Yaiku sifat kang madhangi atine
Wongkang kpanggonan gampang elingane
Weruh barang kang dadi pepurihane
Fiqih iku ingkang aweh keterangan
Hukum ingkang nganggo dalil perincian
Ingkang hubungan karo amale badan
Kaya Sholat, wudlu, lan hukume adzan
Fiqih iku ngerti barang kang manfa’at
Ing awake lan barang kang gawe melarat
Supaya amale bisa dadi ta’at
Tujuane slamet dunya lan akhirat
Ora kepencut nikmate kauripan
Ingkang ninggal tujuan ke akhiratan
Fiqih, ilmu kang narik kemaslahatan
Fiqih, ilmu kang nolak kemafsadatan
( keruskan )
Kamulyane ilmu iku ora mamang
Dalil Qur’an, dalil Hadits pirang-pirang
Nanging kudu di amal aja gemampang
Kang Supaya manfangate ora ilang
NIATE BELAJAR
Lamon arep ngaji siro kudu niat
Ngaji murih ilmu syara’ kanggo taat
Niat iku dadi pokok ingkang kuat
ingkang ngasilake ganjaran akhirat
Wus ngendika kanjeng Nabi kabeh amal
Sah orane saka niat ora uwal
Ganjarane wongkang padha duwe amal
Mung ningali niate ulihe ngamal
Akeh amal rupa dunya, sebab niat
Kang bagus bisa dadi amal akhirat
Akeh amal kang rupa amal akhirat
Dadi dunya mung sebab alane niat
Wajib niat murih ridlone Pengeran
Sertane kanggo ngilangi kebodhohan
Kanggo awake dhewek lan para ikhwan
Kang esih padha nduweni kebodhohan
Uga niat nguripake agamane
Sebab uripe kudu nganggo ilmune
Zuhud lan taqwa tanpa ana ilmune
Ora sah menurut hukum agamane
Rusak gedhean wong alim kang gegabah
Lewih gedhe wong bodho ahli ibadah
Loro - lorone karone dadi fitnah
Yen kanggo panutan Islam dadi lemah
Uga niate itung – itung syukuran
Ing nikmate akal lan warase badan
Aja niat kanggo golek kesuyudan
Aja niat kanggo golek sandhang pangan
Aja niat kanggo golek kedhudhukan
Ing ngarsane wongkang duwe pemerintahan
Sebab ilmu lewih duwe keluhuran
Lan duwe kamulyan ngungkuli kabehan
Wong kang nemu rasa enake ilmune
Ora ketarik ke’ enakan liyane
Wong kang ulihe ngaji murih ridlone
Alloh, Insya Alloh selamet agamane
Wong kang tujuane golek kedhudhukan
Tanpa tujuan akhirat babar pisan
Cilaka yen ora bisa keturutan
Sebab dunya lan akhirate kelangan
Kejaba yen kedhudhukane sekedhar
Kanggo amar ma’ruf lan nahi mungkar
Agama supaya kuat lan sumiyar
Tujuan akhirate ora kesasar
Tujuan dunya iku perkara asor
Wongkang branta ing dunya mentale ngolor
Pawakane Logag - logog telawar-telowor
Bingung ngetan ngulon, ngidul lan ngalor
Aja ngarep - ngarep pewehe wong liyan
Minangka ngreksa marang ajine badan
Sebab ahli Ilmu duwe keluhuran
yen tujuane mung ridlone Pengeran
Nanging sira kudu gelem andhap asor
Wong kang takabur iku ajine asor
Ananging ati nira ora kena asor
Ngasor tingkahe wong taqwa ing Pangeran
Dadi bisa munggah marang kaluhuran
Ngujube wong bodho dadi gegumunan
Beja apa cilaka mbesuk pungkasan
Kepiye mengko yen umur sampun telas
Mengko yen wus di topengi kapuk kapas
Ora ngerti apa kandhas apa mentas
Mula takabur mung Pangeran kang pas
Dene wongngallim kang agamane gagah
Iku supaya ilmune ora rendhah
Manut ngendikane Imam Abu Hanifah
Nganggoha Serban kang gedhe karo jubah
Tumrap guru kang tugase nang madrasah
Lan wong kang duwe tugas mutusi masalah
Kang nyambut gawe ana bidhang mu’amalah
Supayane wibawane ora kalah
BAB MILIH ILMU, GURU, LAN KANCA
Wong ngaji iku kudu duwe pilihan
Ilmu ingkang wajib kanggo kebutuhan
Ngamalake agamane kang padinan
Nuli kang dibutuhake cathet-cathetan
Wajib ndhinginake Ilmu ke imanan
Supaya bisa ma’rifat ing Pangeran
Ingkang hasil saka dasar dalil burhan
Dadi Imane ora mung manut-manutan
Wong kang Imane taqlid hukume dosa
Sebab tinggal ngalap dalil kang sentosa
Marang hukum ngakal telu kudu bisa
Wajib, Ja’iz Mustahil tetep kareksa
Kudu milih ilmu asal ingkang kuna
Dudu ilmu anyar inglkang werna-werna
Ilmu dhebat, parapadu ora kena
Mundhak musuhan marakake sembrana
Belajar ilmu umum ora dilarang
Asal saka agamane ora nyimpang
Supaya maslahahe alam berkembang
Lamon ninggal agamane ora wenang
Para padu ngedohake kepahaman
Ati peteng nukulake karesahan
Lan umure siya-siya dadi korban
Uga dadi tengere dina pungkasan
Milih guru kang luwih akeh Ilmune
Lamon padha kang luwih akeh yuswane
Kang sabar, aris kang gedhe wibawane
Supaya luwih tumanceb wulangane
Lunga ngaji aja tinggal musyawaroh
Karo wong kang padha taqwa marang Alloh
Ora getun wong kang gelem musyawaroh
Ora bakal rugi wong kang Istikharoh
Yen ora cocog aja kesusu pindhah
Santri anyar durung mumpuni masalah
Paling sethithik rong sasi tembe genah
Aja kesusu nulayani masalah
Yen wis mantep atine kena ngawiti
Ngaji lan gurune aja gonta-ganti
Supaya barokah ilmune manfa’ati
Sabar, mantep iku pokok kang wigati
Kabeh manungsa kepengin keluhuran
Nanging langka kang nduweni kemanfaatan
Mula akeh seja ora keturutan
Sebab ora dibarengi kesabaran
Ngaji kitab wulangan guru setunggal
Yen durung katam ora kena ditinggal
Fanne ilmu siji uga kudu nganti apal
Aja kesusu ganti fan ingkang enggal
Ana ing podok sira kudu sing mantep
Bisa istiqomah lan ngajine tetep
Aja ngolah-nglih mung nuruti karep
Supaya padhange ati ora sirep
Ngolah-ngalih ngelarakake ing gurune
Ngolah-ngalih kakehan mbuwang wektune
Ngolah-ngalih mborosake ing sangune
Uga ngurangi manfa’ate ilmune
Dadi santri kudu padha bisa nahan
Hawa lan nafsu kang ngajak kesenangan
Lafal hawa iku maknane kehinaan
Tujuane arep gawe kerusakan
Santri kudu tabah ngadhepi kangelan
Anggepen yen kangelan iku ujian
Wong kang arep ngasilake tujuan
Kudu tabah wani ngdhepi cobaan
Nem syarat merkoleh ilmu kudu awas
Branta, sabar, ana sangune lan cerdas
Gurune ahli pituduh ingkang luas
Nomer neneme zamane kudu lawas
Miliha ing kanca kang mempeng ngajine
Kang wirangi kang jejeg perwatekane
Ingkang ngudi-ngudi paham ing ilmune
Supayane sira ketarik atine
Aja kekancan karo wong kang sungkanan
Ahli anggur-angguran, sugih omongan
kang ahli fitnah lan gawe kerusakan
Supayane sira ora ketularan
Yen durung ngerti takona ing kancane
Sebab kanca mau dadi panutane
Lamon bagus kancanana hubungane
Lamon ala tinggale kekancanane
Wong kang Sholih bisa ala mung jalaran
Campur wong kang ala sebab ketularan
Kaya geni kang karo awu campuran
Dadi sirep lan dadi awu kabeyan
Kanca ingkang ala iku luwih ala
Luwih akeh bahayane timbang ula
Kekancan wong bagus senajan sedhela
Ngajak ing suargane Alloh Ta’ala
Sejarahe Bumi ningali asmane
Kahanane manungsa sebab kancane
Tiru – tiniru kabeh kelakuane
Conton lan cinonton karo lingkungane
BAB NGEGUNGAKE ILMU
Ngaji ora bakal hasil tujuane
Lan ora bakal manfa’ati Ilmune
Kejaba kudu ngagungake ilmune
Ngegungake ahli ilmu lan gurune
Wong duwe tujuan ora kaleksanan
Kejaba ngagungake marang tujuan
Ora bakal gagal kang dadi tujuan
Kejaba ngagungake ketinggalan
Ngagungake luwih bagus timbang ta’at
Manungsa ora kafir sebab maksiyat
Iblis ora ngagungake dadi oncat
Saka suarga lan imane di pecat
Sira wajib ngagungake wong kang mulang
Senajan sahuruf aja digemampang
Ngawulani ing guru kudu tumandang
Yen wis nampa dhawuh ora kena nyimpang
Wong kang mulang sira ing ilmu agama
Tingkatane iku padha karo rama / bapak
Kabeh anak wajib bekti marang rama
Uga marang guru kang mulang agama
Mulyakake ing guru katut puterane
Lan ahli dalem kang ana hubungane
Karo nasabe uga karo ilmune
Sarta wong kang keparek karo gurune
Lumaku ing ngarep guru aja wani
Nglungguhi palenggahane ora wani
Ora guneman yen ora di ijini
Ora matur ing perkara kang mboseni
Murih ridlone lan ngedohi bendune
Patuh marang kabeh dhawuhe gurune
Ora pareng nyanga ala ing gurune
Senajan sira ora cocog ing atine
Mulyakake guru manfa’at ilmune
Ngumur barokah mulyakake wong tuwane
Kabeh mau kudu di alap do’ane
Ora kena ditinggal salah sijine
Guru iku mulasara ruhanine
Wong tuwa kang mulasara jasmanine
Beban rohani nganti ba’da matine
Beban jasmani mung nganti tekan patine
Penyakite ati guru kang nambani
Penyakite badan dokter kang nangani
Kabeh nasehate guru dilakoni
Marang larangane aja wani-wani
Lamon sira mulyakake wong kang ngaji
Lan aweh bantuan kang regane pengaji
Marang guru lan marang santri kang ngaji
Insya Alloh turunane pinter ngaji
Yen arep ngaji, wudlu tata kramane
Kanggo bekal kitabe lankorasane
Wudlu iku madhangake ing rahine
Ilmu iku madhangake ing atine
Sira kudu tata krama marang kitab
Aja nylonjorake samparan marang kitab
Aja ana barang sa ndhuwure kitab
Kitab tafsir ndhuwur tumpukane kitab
Nyatheti ilmu kang bagus tulisane
Aja lembut mundhak getun wekasane
Aja nulisi pinggire korasane
Supaya ora mboseni pandhangane
Lan aja nulisi nganggo tinta abang
Para Ulama kuna padha menentang
Nuli kudu asih marang wong kang mulang
Uga marang kanca lan kabeh rowang
Kudu ngrungokake ing ilmu lan hikmah
Najan ping ewon krungu siji masalah
Wong kang ba’da ping sewu ta’dzime owah
Dudu ahli ilmu, dudu ahli hikmah
Santri aja milih ilmu sa kersane
Amarga durung anapengalamane
Guru luwih ngerti ing ilmu kang akur
Karo wateke santri lan bisa ngatur
Pilihane mesthi tepat ora ngawur
Marang pikirane santri bisa ngukur
Ulama kuna kang manfa’at ilmune
Wektu ngaji padha ndherek ing gurune
Ora milih ilmu nganggo panemune
Lan ora ngaji ilmu sa ketemune
Ing ngarsane guru aja kepareken
Wektune ngaji uga ora kadohen
Supaya atine bisa ngagungaken
Guru lan cetha olehe ngrungokaken
Santri kudu ninggal pakerti kang awon
Kang mungguh maknane di anggep segawon
Malaikat ora kersa melu manggon
ing papan kang duwe gambar lan segawon
Tingkahe santri ora kena takabur
Kudu netepi pakerti ingkang luhur
Banyu ora mili ing lemah kang dhuwur
Ilmu ora manggon ing ati kang takabur
BAB NEMEN-NEMENI, NETEPI LAN CITA-CITA
Sebab mempeng hasile ilmu kang luhur
Wong kang luhur tanpa mempeng ora luhur
Akeh wong rendhahan ingkang dadi luhur
Akeh wong nasabe gedhe dadi lebur
Sa liyane mempeng telaten dadi syarat
Pantang mundur dibarengi seja kuat
Wong kang mempeng lan ngajine ora telat
Insya Alloh hasil ilmu kang manfa’at
hasile ilmu kang dadi tujuane
Iku diukur menurut kangelane
Santrine lan gurune lan wong tuane
Padha tlatene lan padha tujuane
Lakon kang adoh sebab nemen-nemeni
Dadi gampang ora angel ditekani
Dhodhog-dhodhog lawang nutup ditelateni
Suwe-suwe mbukak bisa dileboni
Paling susah wong kang duwe seja luhur
Ma’isyahe rupek sejane terbentur
Akeh wong pinter penguripane kabur
Akeh wong bodho malah uripe makmur
Wong kang sempurna akale kinalingan
Apa maneh ilmu bisa keturutan
Wong kang bisa ngrampungake tujuane
Dadi cacad yen ora tutug sejane
Sebab leren ing tengah perjalanane
Mula kudu ngaji tekan khatame
Melek wektu mbengi sira kudu tabah
Ngadhepi kangelan uga kudu tabah
Sebab wengi ana wektu mustajabah
Lan ana ing wengi temurune barokah
Golek Inten ing segara kudu njegur
Melek wengi wong kang tujuane luhur
Di barengi karo seja ingkang luhur
Keluhuran sebab melek wektu Sahur
Kula melek ndalu sampun kabiyasaan
Kawula namung murih karidloan Tuan
Hasil Ilmu kula nyuwun pitulungan
Mugi dumugi katoge kaluhuran
Tanpa melek wengi murih kaluhuran
Umur siya-siya mohal ketekanan
Mula wengi kudu dadiya tumpakan
Angan-angan Insya Alloh keturutan
Bisane melek kudu ngurangi pangan
Paribasan mangan longan turu longan
Wong kang melek wengi oleh kebungahan
Penggalihe ana ing wektune awan
Wulangane kudu dibolan-baleni
Lan di deres ingkang ajeg ditelateni
Lafadz ingkang angel kudu dimaknani
Supaya gampang olehe di ngerteni
Mumpung enom kudu dadi kesempatan
Wong iku ora enom terus-terusan
Yen wis tuwa tandang ngaji mesthi sungkan
Sebab wus ketungkul mikir kebutuhan
Nanging olehe mempeng aja pol-polan
Aja nganti gawe rekasane badan
Cukup telaten senajan alon-alonan
Ora putus ngajine ing tengah dalan
Wong ngaji kudu dhuwur cita-citane
Kepengin dadi wong kang akeh Ilmune
Sebab ngaji iku ana tujuane
Bisa mulang, ngurip-ngurip agamane
Ora asal ngaji kanggo patut-patut
Ora asal ngaji mung jalaran katut
Ora mung supaya akeh wong kang manut
Ora supaya akeh perawan kepencut
Pangkal ‘Alim iku cita-cita luhur
Dibarengi mempeng telaten kang teratur
Nganggo cita-cita ati bisa mabur
Nganggo sewiwi manuk mabure dhuwur
Raja Dzul Qornain nalikane rembugan
Arep nguwasani jagat Kulon-Wetan
Musyawarah nukulake kesimpulan
Tujuan Akhirat aja ketinggalan
Yen sejane apal ing kabeh wulangan
Insya Alloh bakal apal rong pertigan
Selagine mempeng ora ketinggalan
Geneya perkara liya ora keselan
Ora ngundur-ngundur lan ora sungkanan
Wong kang sungkanan ora duwe bagiyan
Sa liyane getun lan kaling-kalingan
Saka cita-cita kang dadi harapan
Akeh wirang, apes, getun sebangsane
Lan kang thukul saka sungkan jalarane
Sungkan sebab ora eling tujuane
Ora mikir yen Ilmu agung regane
Ilmu iku manfa’at tekan akhirat
Bandha iku lebur yen dunya Qiyamat
ilmu bagiyane wong ahli akhirat
Dunya bagiyane wong tinggal akhirat
Wong duwe ilmu tetep duwe sebutan
Senajan jasade ana ing kuburan
Ahli ilmu urip tanpa wekasan
Senajan seda isih dadi goletan
Ahli Ilmu sugeng lan sedane padha
Lan manfa’ate ilmune uga padha
Urip tanpa ilmu karo mati padha
Ing akhirat panggonane ora padha
Wong ahli ilmu langgeng kaluhurane
Wong bodho yen mati ilang sebutane
Ahli ilmu tumpuk undhung kamulyaane
yen wus seda ora entek warisane
Ilmu iku padhang lan dadi pitulung
Wong bodho saben dina atine bingung
Luhure ilmu kaya pucuke gunung
Bisa nyelametake ing wong kang berlindung
Wong ahli ilmu bakal aweh syafa’at
Marang wong kang dosa mbesuk ing akhirat
Supaya saka siksane bisa oncat
Oleh ijine Alloh kang paring Rokhmat
Ilmu iku peparing ingkang mumpuni
Ilmu iku nikmat kang paling nyumponi
Peparing liya ora ana kang madhani
Sebab kabeh amal butuhdi ilmoni
yen nikmate dunya sira ketinggalan
Nanging ilmunensira ora kepotan
Cukup sira ngeremake paningalan
Sebab ilmu luwih baguse paringan
Yen ilmu-ilmu kanggo onjon-onjonan
Ilmu Fiqih paling duwe kautaman
Wangi-wangian Kasturi paling pilihan
Alap-alap, manuk tan ana bandhingan
Akehe riyak marakake sungkanan
Riyak kedadeyane saka minuman
Akehe nginum sebab akehe mangan
Mulane Santri kudu ngurangi pangan
Mangan roti garing sarta siwakan
Bisa nyuda riyak nambah kacerdasan
Ngurangi pangane dadi kesehatan
Sarta bisa rumeksa saka larangan
Lan Siwakan uga nambahi kacerdasan
Kanggo ngelakoni Sholat lan maca Qur’an
Uga dadi nambahi Fasehe lisan
Sarta dadi nggampangake ing apalan
Dadi wirangi wong kang ngurangi pangan
Sarta bisa milihake marang liyan
Akeh banget cela, ina, lan cacadan
Kang timbul saka rosa olehe mangan
Telu nibakake Alloh ing bendune
Nomer sijine wong kang rosa mangane
Nomer lorone wong kang kumed bandhane
Nomer telu wong kang takabur atine
Wong kang rosa mangan penyakite gampang
Atine kedhul kacerdasane ilang
Pawakane nyengiti ajine kurang
Ngrusakake bandha ingkang pirang-pirang
Mangan kewaregen iku mbebayani
marang jasmanine uga marang rohanine
Ana ing akhirat siksane nekani
Mulane sira aja padha ngelakoni
Kejaba mangan sahur kanggo tujuan
Nguwatake puasa wulan Romadlon
Utawa supaya dadi kekuwatan
Nyambut gawe kang abot terus-terusan
Supayane bisa sethithik mangane
Mangannana panganan kang ana lengane
Ndhinginake kang luwih enak rasane
Lan aja ngenteni keluwen wektune
Bersambung ... di jilid 2